SOLUNCI SU NASELJA DIGLI GOLIM RUKAMA: Bačka Topola ne zaboravlja muku i veliki trud dobrovoljaca iz Prvog svetskog rata

PRE nešto više od veka, tik po završetku Velikog rata i agrarne reforme kralja Aleksandra, na teritoriji Bačke Topole, tada malene mađarske varoši na samom severu novoosnovane Kraljevine Jugoslavije, solunski dobrovoljci, mahom sa dinarskog krša, počeli su da formiraju naselja.

Foto: J.L.

Na dobijenoj zemlji, golim rukama, pomažući jedni drugima, solunci sa Dobrudže i Kajmakčalana, stvarali su kuće i okućnice i tako su jedno za drugim, počev od 1921. nastali Karađorđevo, Svetićevo, Bački Sokolac, Gornja Rogatica, Tomislavci, Srednji Salaš, Njegoševo, Mali Beograd, Kočićevo, Karkatur, a kolonije su formirane i u već postojećim naseljima Pačiru, Novom Orahovu, Bajši i Bačkoj Topoli.

Živih vinovnika i njihovih sinova odavno nema, čak su i njihovi unuci u poznim godinama, a kako bi se sačuvala uspomena na ljude na čijoj su slavi, junaštvu i muci naselja podignuta, izdata je monografija “Kolonistička naselja u Opštini Bačka Topola 1918-1941”. Iz pera profesora Zorana Veljanovića, Rastislava Stojsavljevića, Dragana Pilje i Gorana Panića nastalo je prvo i jedino delo koje je na jednom mestu objedinilo dobrovoljačke kolonije jedne opštine.

– Agrarnom reformom regenta Aleksandra 1919. godine zemlju bez naknade dobili su, između ostalih, solunski dobrovoljci kao nagradu za učešće u minulom ratu i tada je počela kolonizacija stanovništva iz pasivnih dinarskih krajeva u plodnu vojvođansku ravnicu. U najvećoj meri to su bili delovi Austrougarske carevine u kojoj su živeli Srbi – Lika, Dalmacija, Hercegovina, Bosna, Banija, Kordun… Svi koji su kao dokaz imali rešenje Ministarstva poljoprivrede Kraljevine SHS dobili su pet hektara (osam jutara) obradivog zemljišta. Zemlju su dobili i oni koji nisu bili borci, optanti, bezemljaši, te možemo reći da je agrarna refrma bila vođena kako socijalnim, tako i nacionalnim i političkim motivima u cilju zvaničnih državnih interesa novoosnovane kraljevine. Tako je na teritoriji Bačke osnovano 60 a u bačkotopolskoj opštini deset naselja. Na teritoriji opštine naselilo se 746 dobrovoljaca i 129 nadarenika, kao i 75 optanta, odnosno 950 porodica – podseća profesor Zoran Veljanović. – Ovo delo je značajno ne samo što je obuhvatilo sva naselja, nego donosi i popis njihovih osnivača, što do sada nigde nije urađeno. Nadamo se da će ono biti motiv i drugim mestima da na ovaj način sačuvaju značajan segment naše istorije.

Ono što se već u prvi mah vidi je da su naselja nazivana po imenima članova dinastije Karađorđević, vojskovođa ili krajevima iz kojih su doseljenici potekli. Najpre se formirala glavna ulica a potom bočne, koje su je sekle pod pravim uglom. Kuće su građene daleko od komšijskih kao vid prevencije od požara. Kako u Bačkoj Topoli tada nije postojala parohija Srpske pravoslavne crkve, na molbu kolonista, tadašnji vladika bački Irinej Ćirić dao je dozvolu 1921. za formiranje parohije a desetak godina kasnije izgrađen je hram Svetog proroka Ilije.

– U prvim godinama kolonizacije, na podsticaj i uz pomoć komisije za agrarnu reformu, na svakoj koloniji osnivale su se agrarne zajednice. To je bio vid zadruga koje su pružale pomoć stanovništvu u hrani, materijalu, semenu za setvu, sadnicama voća… Uz pomoć njih na svakoj koloniji iskopan je bar jedan, a na većim i više arteških bunara sa pijaćom vodom – dodaje Veljanović. – Za svega nekoliko godina kolonisti su pomažući jedni drugima, od materijala koji im je bi dostupan – zemlja, blato, ilovača, podigli kuće i štale. Drugi materijal, rezana građa, staklo, crep, obezbeđivao se putem agrarne zajednice.

Kako im je bilo, na goloj ledini golim rukama, daleko od zavičaja, skućiti se i stvoriti porodice, iz današnje pespektive teško da možemo i da zamislimo. Sudbina ih nije štedela ni dve decenije kasnije. Tek stvorena ognjišta morali su da napuste na početku Drugog svetskog rata, kada su cele porodice stočnim vagonima odvedene u mađarski logor Šarvar. Mnogi se odatle nisu vratili.

– Osnivači kolonističkih naselja nisu mnogo pričali o svojim ratnim dogodovštinama, migracijama i teškim počecima u ravnici. Šapatom su između sebe prepričavali svoje ratne godine. Dolaskom novih komunističkih vlasti 1945. godine ti govori su bili sve tiši, a pokoju rečenicu prenosili su na svoje unuke da ih oni prenesu dalje – kaže Dragan Traparić, potomak solunskog dobrovoljca, osnivača sela Njegoševo. – Današnje generacije, praunuci i čukununuci osnivača ne žive više u selima, za njih su to mesta koja ih vraćaju u detinjstvo. Oni mahom ne znaju koje muke su prošli njihovi preci da bi oni imali mirnu i bolju budućnost. Veliki broj predačkih priča nije zapisan i pojeo ih je duh vremena. Ovo delo je pokušaj entuzijasta, blagih ljudi koji razumeju da ako ne budemo sačuvali prošlost nećemo imati ni budućnost, da sve njih sačuvaju od zaborava.